Kapital

Hər işin əvvəli çətindir, – bu həqiqəti hər bir elm barəsində söyləmək olar.

Əgər şey faydasızdırsa, ona sərf edilmiş əmək də faydasızdır, əmək sayılmır və buna görə də heç bir dəyər yaratmır.

İstehlak dəyəri yalnız istifadə və ya isteh­lak zamanı gerçək­ləşir. Sərvət hər hansı ictimai formada olursa-olsun, istehlak dəyərləri onun maddi məzmununu təşkil edir. Nəzər­dən keçirə­cəyimiz cəmiyyət formasında istehlak dəyərləri eyni zamanda mübadilə dəyərinin maddi daşıyıcılarıdır.

Əksinə, əməyin məhsuldar qüvvəsi nə qədər az olursa, həmin məmulatı hazırlamaq üçün zəruri olan iş vaxtı bir o qədər çox olur, bu məmulatın dəyəri bir o qədər çox olur.

Onun fikrincə, əksinə, hər bir böyük tarixi dövrün öz qanunları vardır... Lakin həyat müəyyən inkişaf dövrünü başa vurduqda, müəyyən inkişaf mərhələ­sindən çıxıb başqa mərhələyə girdikdə, o artıq ayrı qanunlarla idarə olunmağa başlayır.

Axar halda olan insan iş qüvvəsi, yaxud insan əməyi, dəyər əmələ gətirir, amma əmək özü dəyər deyildir.

kətanın dəyərini kətanda ifadə edə bilmərəm. 20 arşın kətan = 20 arşın kətana ifadəsi dəyər ifadəsi deyildir. Bu tənlik, daha çox, bunun əksini göstərir: 20 arşın kətan 20 arşın kətandan başqa bir şey deyildir, yəni müəyyən miqdar istehlak şeyidir – kətandır. Deməli, kətanın dəyəri ancaq nisbi şəkildə, yəni başqa əmtəədə ifadə oluna bilər.

Əmtəə cisimlərinin duyulan qaba predmetliyinin tam əksinə olaraq, də­yərə [Wertgegenständlichkeit] bircə atom da təbiət maddəsi daxil deyil­dir. Siz hər bir ayrıca əmtəəni əl ilə yoxlaya və nəzərdən keçirə bilərsiniz, onunla istədiyinizi edə bilərsiniz, dəyər [Wertding] olaraq o sezilməz qalır. Lakin biz xatırlasaq ki, əmtəələr ancaq eyni bir ictimai vəhdətin – insan əməyinin ifadəsi olduğuna görə dəyərə malikdir, buna görə də onların dəyəri [Wertgegenständlichkeit] xalis ictimai xarakter­dədir, onda bizə özlüyündə aydın olur ki, həmin dəyər yalnız bir əmtəənin başqasına ictimai münasibətində təzahür edə bilər. Doğrudan da, biz əmtəələrdə gizli olan dəyərin izinə düşmək üçün əmtəələrin mübadilə dəyərindən, ya­xud mü­ba­di­lə nisbətindən başlayırıq. İndi biz dəyərin həmin təzahür formasına qayıt­ma­lıyıq.

insan daim təbiət qüvvələrinin yar­dımına arxalanır. Deməli, əmək onun istehsal etdiyi is­tehlak dəyərlə­rinin, maddi sərvətin yeganə mənbəyi deyildir. Uilyam Petti demişkən, əmək sərvətin atası, torpaq anasıdır26.

ümumiyyətlə təbiətdə hazır şəkildə tap­madığımız hər bir maddi sərvət ünsürü həmişə