Timur'un Prensipleri

Irak-ı Acem ve Irak-ı Arab’ı ele geçirdi.

Fetihlerime başlarken dört düstur kabul ile onlara daima riayet ettim:

1. Sevkiyatta çok ihtiyatla hareket ettim. Buna uzun, etraflı düşüncelerden ve incelemelerden sonra karar verdim.

2. Teşebbüslerimin hedefine ulaşması için çok dikkatli ve ihtiyatlı davrandım. Muhtelif milletlerin seciye ve âdetlerini öğrendim ve bu âdet ve alışkanlıklara göre hareket ettim. Her memlekete kendilerine uygun bir vali atadım.

3. Doğuştan mümtaz; ihtiyat ve dirayetiyle meşhur 313 adama bağlı idim. Bunlar birbirine o kadar bağlı idiler ki sanki hepsi tek bir adamdı. Plan ve projeleri, harekâtı ve icraatları birdi. Hiçbir şeyi başarıya ulaşmaksızın yapmazlardı.

4. Bugünün işini asla yarına bırakmadım. Yumuşaklık, şiddet, ağırlık ve süratle hareket etmeyi bilirdim. Siyasete muhtaç bir meselede hiçbir zaman siyaset yerine kılıç kullanmadım.

Kaniyim ki akıllı düşman, akılsız dosttan iyidir.

Tecrübe bana gösterdi ki hakiki dost şudur: Asla gücenmez, dostunun düşmanları onun da düşmanıdır. İcap edince hayatını feda eder. Benim emirlerimin çoğu böyle idi ve benim bencilliğimden hiç şikâyet etmediler.

Nezarete getireceğim bir vezirde arayacağım nitelikler:

Bir vezirde dört nitelik arıyorum:

a. hisler ve yüksek ruh.

b. Çok ince bir zekâ ve geleceği tahayyül edebilen bir akıl

c. Asker ve ahali ile hoş geçinme ehliyet ve tecrübesi.

d. Barışçı ve af taraflılığı.

Bu nitelikteki bir adam hükümet işlerine girmeye layıktır. Böyle bir adam iyi bir vezir ve hâkim bir danışman olabilir. Ona hükümet, ordu ve halk idaresi bırakılabilir.

Ondan dört şey esirgenmemelidir:

a. Güven

b. Saygı

c. İcraatında serbestlik.

d.Yeterince yetki (nüfuz ve kudret) ve sorumluluk.

6. SINIF

Hikmet ve sır saklamaları ile devlet hükümet hizmetlerine girmeye liyakati olanlar arasında bir miktar seçtim ve kendime danışman yaptım. Onlara en gizli işlerimi, fikirlerimi açtım ve görüşüp tartıştım.

7. SINIF

Vezirler ve kâtipler:

Bunlar divanımın süsü idiler. Bunlar benim imparatorluğumun aynası idiler. En uzak illerde askerler arasında, halk arasındaki olayları bana aynen iletirlerdi.

Muhafazayı hazineye; cengâverlerimin ve tebaamın emniyet ve asayişine dikkat ederlerdi. İmparatorluğumda bir fenalık olsa, hâkimane hareketleriyle ona çözüm yolu bulurlardı. Ekonomik yönden halkı aydınlatır ve teşvik ederlerdi.

8. SINIF

Tabipler, müneccimler, mühendisler:

Bu adamlar imparatorluğun şeref ve saadetine yardım ettiler. Bu sebeple bunları da gerektikçe çağırırdım. Mahir tabiplerin yardımıyla hastalara baktırttım. Müneccimler bana yıldızların mesut ve meşum6 cihetleriyle göklerdeki değişiklikleri öğretti. Mühendisler ve mimarlar muhteşem binaların planlarını yaptılar. Ayrıca bana bahçe resimleri yaparak uygulattılar.

9. SINIF

Müverrihleri7 yanıma çağırdım. Bana peygamberlerin ve evliyaların hayatlarını öğrettiler. Bana bütün dünyanın hükümdarlarını ve hükümetlerinin gelişme ve çöküşlerinin sebeplerini anlattılar. Bu padişahların hâl ve hareketleri, nutukları ve amelleri benim için büyük bir tecrübe kaynağı oldu. Keza müverrihlerden eski zaman tarihini ve yer üstünde husule gelen ihtilal ve inkılâpları öğrendim.

10. SINIF

Din bilginleri:

Bunlar bana ahreti anlattılar. Onlardan çok şeyler öğrendim. Onlarla konuşmak bana hem faydalı hem de hoş vakit geçirtti.

11. SINIF

Barışta ve harpte askerlerimin silahlarını yapan ve onlara bakan usta işçiler.

12. SINIF

Tüccarlar ve kervanbaşları:

Her tarafa tüccar ve kervanbaşları gönderdim. Tataristan’da, Çin’de, Hindistan’da, Mısır şehirlerinde, Frenk ellerinde bulacakları nadir şeyleri bana getirmelerini de emrettim. Keza oraların ahvalinden, adaletlerinden bilhassa hükümdarların tebaaları hakkındaki hâl ve hareketlerinden beni haberdar etmelerini de emrederdim. Uzak memleketlerden gelen her seyyaha iyi muamele ile oralardan haber alırdım.

İmparatorluğumun yükselmesi bu 12 sınıf halkın üzerine bina edildi. Ben onlara burçların 12 işareti ve emir idaremin 12 ayrı gözüyle baktım.

1. SINIF

Bilginler, şeyhler, feylesofları yakınıma aldım. Kapım onlara daima açıktı. Onlar benim süsüm ve şerefim oldular. Birçok meseleleri önce onlarla görüşmeyi usul tuttum. Onlardan mümkün olduğu kadar faydalanmayı esas tuttum.

2. SINIF

Akıllı olup hikmet ile sebatı birleştiren ve kendileriyle görüşebilecek adamlarla tecrübeli, güngörmüş ihtiyarlar. Bunlar danışmanlarımdı. Bunlara kendime eşitmişler gibi muamele ettim. Çünkü onlar, bana tecrübelerinden bahis ile istifade ettiriyorlardı.

3. SINIF

Din adamları:

Barış ve harp zamanlarında kendileri ile bana daima faydalı olan görüşmelerde bulunurdum.

4. SINIF

Emirler, reisler ve subaylar:

Bunlarla samimi olarak senli-benli konuşur liyakatlerine göre terfi ettim. Bana birçok defa kılıç çeken bahadırlar da benim dostlarımdı. Cenk, hücum ve tehlikeli zamanlarda çekilmeye dair sualler sorardım. Düşman saflarını nasıl kırabileceklerini ve kırdıktan sonra onları nasıl şaşkına düşüreceklerini, onlara nasıl yürüyüp mağlup edeceklerini sorardım. Bu cengâverlerin sadakatine itimat ile onların istişarelerine daima müracaat ettim.

5. SINIF

Ordum ve halkım:

Her ikisini eşit değerde tuttum. Cengâverlerimin en bahadırına bir otağ, bir bir ok kılıfı verirdim. Vilayet ve krallıkların idare adamlarına ve maliye büyüklerine keza aynı şekilde iyi muamele ederdim. Onlara verdiğim hediyeler hiçbir zaman karşılıksız kalmadı.

Ordum daima tetikteydi, maaşlarını ve tahsisatını istemeden alırlardı. Yıldırım Beyazıt’la kavgada orduma yedi senelik tahsisatı birden verdim. Ordumla halkı öyle iyi tutuyordum ki birbirlerine asla zararlı olmazlardı. Askerlerimi yerlerinde bulundurmaya itina ettim. Hiçbiri benim çizdiğim hududu aşmaya cesaret edemedi. Onları nispetsiz terfiler ve fazla tenziller karşısında bulundurmadım. Bana iyi ve seçkin hizmette bulunanı büyük mükâfata nail ettim. Bir er, yerinde bir ihtiyat ve yerinde cesaret gösterirse onu iyice yokladıktan sonra zekâ ve liyakatine göre terfi ettirdim.

Timur işte bu mektup üzerine “Pirimin mektubunu alınca dediklerini yapmak için acele ettim, imparatorluğun işlerine nizam verdim. Kanunlar ve nizamlar yaptım. Bunlar hükümetini güçlendirdi ve hükümetime yeni bir haşmet verdi. Tebaamı 12 ye ayırdım.” demiştir.

. “Timur bilmelidir ki idare-i hükümet Allahü tealâ hükümetinin bir kopyasıdır. Amirler, muavinler, mebuslar ve muhafızlar var. Herkes kendi dairesinden hariç işlere karışmaz, mevzuata dikkat et. Emirlerini, amirlerini, maiyetlerini ve reisleri gözaltında bulundur. Her biri vazifelerini yapsın ve sana itaate daima hazır bulunsun. Herkese eşitlikle ve adilane hâl ve mevkiler tayin et ki imparatorluğunda akıl ve hakkaniyet hüküm sürsün. İşlerinde ve tebaan arasında nizamı ihmal edersen hükümetinin alt ve üst olması gecikmez. Her adamı ve her şeyi yerli yerinde kullanmak sana düşer. Hak uğruna sarf olunan para hiçbir vakit israf sayılmaz. Tebaanı 12’ye ayır. İmparatorluğunun gerekli süsleri olsunlar.”

Hutbülkuttab Şeyhzeyneldin Ebubekir isminde sâdâttan5 bir zat, Timur’a müstakbel haşmetinden evvelce haber vermişti. Timur da bu zatı pîr bilmiş ve bu zata saygı ile bağlanmıştı. İşte bu zat, bir mektubunda Timur’a şunları yazmıştı: